Karel Doorman

In alle opzichten was de Karel Doorman een gebouw dat zijn tijd ver vooruit was. De optopping van warenhuis Ter Meulen in Rotterdam met een appartementengebouw van hout en staal sprak tien jaar geleden tot de verbeelding en is in retrospectief het boegbeeld van circulair bouwen.

“Destijds waren er plannen om het oude warenhuis te slopen. Dat ging Aat (red.: Van Tilburg) en mij als Rotterdammers en architecten aan het hart. Dit is het eerste gebouw van de wederopbouw, het is nog voor de Lijnbaan gerealiseerd. Bovendien betekende sloop dat er 15.000 ton beton afgevoerd moest worden”, vertelt architect Marc Ibelings, eigenaar van Ibelings van Tilburg architecten. “Het idee van ons en de constructeur was: we zetten een nieuwe constructie op de kolommen van het bestaande gebouw.” Dit stelde hem tevens in staat om het oorspronkelijke ontwerp van Van den Broek (Broekbakema) in oude luister te herstellen. “Het gerenoveerde pand werd ons fundament om de Karel Doorman op te bouwen.”

Circulair avant la lettre

Circulariteit was toen nog geen term die in de bouw gebruikt werd, maar terugkijkend gaf Ibelings invulling aan veel vragen die op dit moment leven. “Afvalstromen zijn tot een minimum beperkt, we droegen bij aan de verdichting van de stad en door de keuze voor recyclebare en natuurlijke materialen was de milieufootprint klein.” Deze innovatieve aanpak zorgde echter ook voor hoofdbrekens. “Hoe doe je dat constructief? Wat zijn de ethische mogelijkheden? De bovenbouw mocht bijvoorbeeld niet concurreren met de onderbouw en moest zich voegen in het stedelijke patroon. Zo kwamen we uit op de U-vorm; twee volumes van zestien en dertien verdiepingen en een verbindende daktuin op de negende etage.”

Lichte constructie

Het appartementengebouw de Karel Doorman bestaat uit een lichte staalconstructie ingevuld met houtskeletbouwgevels, houten vloeren en niet-dragende metalstud/gipsen binnenwanden. Daarmee is het vijf keer lichter dan een betonnen constructie. Ibelings: “Alleen de schachten zijn opgetrokken uit beton en aan het tussenstuk – met het dakterras – is beton toegevoegd voor de gewichtsverdeling. ” Materiaalkeuzes die overigens niet alleen gemaakt werden op basis van gewicht. “Deze locatie in het hart van Rotterdam biedt weinig ruimte voor een bouwplaats. Door het gebouw als meccano in elkaar te zetten konden we veel efficiënter bouwen, er was nauwelijks een bouwplaats nodig.”

Het klinkt nu eenvoudig, maar de bouw kende ook tegenslagen. Zo bleek de constructie niet stijf genoeg, waardoor de vloeren trilden als iemand in de woonkamer op en neer sprong. Hierdoor lag de bouw stil tussen 2007 en 2010, terwijl achter de schermen werd doorgewerkt. “We hebben er alles aan gedaan om de geluidseisen tussen de woningen optimaal te houden bij het stijver maken van de constructie. De vloerbalken werden verdubbeld, rubberen noppen anders geplaatst, er kwamen extra verstijvingsschotten tussen de stalen liggers en extra stalen kolommen in de woningscheidende wanden, waardoor we toch verder konden en het comfort van bewoners gewaarborgd is.”

Hout en stadsnatuur

Voor de galerijen en loggia’s koos Ibelings Bilinga-hout, terwijl de gevels van de buitenruimtes zijn voorzien van horizontale Oregon pine-delen met aan de achterzijde zwart Firetdoek. “Deze delen zijn blind bevestigd op prefab rekken, brandwerend geïmpregneerd met Burnstop (klasse 2) en rondom behandeld met een sealer. De delen lopen op de galerijen in één lijn door over de deuren.” Doordat de hemelwaterafvoeren in de HSB-gevels zijn weggewerkt, ontstaat een strak beeld.

Maar het meest tot de verbeelding spreekt de grote daktuin, een oase in het hart van Rotterdam. “We wilden de houten sfeer doorzetten en alle bewoners een dakterras bieden. Beeldbepalend voor de buitenruimte zijn de vier grote doorgekoppelde portaalspanten van gelamineerd inlands lariks die via stalen stangen de beschuttende driehoge glasafscheidingen aan weerszijden op hun plaats houden. In de dekken en zitelementen van Bilinga-out kwamen twee 1,50 meter hoge rechthoekige perken voor de ‘stadsnatuur’.” Hier maakte Ibelings een groot gebaar door niet alleen ruimte voor planten te creëren, maar ook zes bomen te planten.